τῶν ἰχθύων μὴ ἅπτεσθαι...

                                                                                            Στην μνήμη του Παύλου Κυράγγελου 

                                                                                                   που "έφυγε" στις 22 Ιουνίου 2008

Pythagoristae (D-K) Phil., Testimonia et fragmenta
Fragment c3, line 12

<τῶν ἰχθύων μὴ ἅπτεσθαι, ὅσοι ἱεροί>·

Τα ψάρια να μην αγγίζεται όσα είναι ιερά.

Είδαμε τις κατηγορίες των ιερών ιχθύων σε προηγούμενα κείμενα. Στα κείμενα του Πλουτάρχου και ειδικά στο «περί Ίσιδος και Οσιρίδος» δίδονται οδηγίες για την βρώση ή μη  των ιχθύων, από τους ιερείς αλλα και τις συνήθειες των κατοίκων της πόλης της Οξυρύγχου, και των περιοχών του Νείλου. Όπως και αναφορές για την διατροφή του Οδυσσέως κατά τον Όμηρο.

 Plutarchus Biogr., Phil., De Iside et Osiride (351c-384c)
Stephanus page 353, section C, line 6

 Ἰχθύων δὲ θαλαττίων πάντες μὲν οὐ πάντων ἀλλ'

ἐνίων ἀπέχονται, καθάπερ Ὀξυρυγχῖται τῶν ἀπ' ἀγκί-

στρου· σεβόμενοι γὰρ τὸν ὀξύρυγχον ἰχθὺν δεδίασι μή

ποτε τὸ ἄγκιστρον οὐ καθαρόν ἐστιν ὀξυρύγχου περι-

πεσόντος αὐτῷ· Συηνῖται δὲ φάγρου· δοκεῖ γὰρ ἐπιόντι

τῷ Νείλῳ συνεπιφαίνεσθαι καὶ τὴν αὔξησιν ἀσμένοις

φράζειν αὐτάγγελος ὁρώμενος. οἱ δ' ἱερεῖς ἀπέχονται

πάντων· πρώτου δὲ μηνὸς ἐνάτῃ τῶν ἄλλων Αἰγυπτίων

ἑκάστου πρὸ τῆς αὐλείου θύρας ὀπτὸν ἰχθὺν κατεσθίοντος

οἱ ἱερεῖς οὐ γεύονται μὲν κατακαίουσι δὲ πρὸ τῶν θυρῶν

τοὺς ἰχθῦς δύο λόγους ἔχοντες, ὧν τὸν μὲν ἱερὸν καὶ

περιττὸν αὖθις (363d sqq.) ἀναλήψομαι συνᾴδοντα τοῖς

περὶ Ὀσίριδος καὶ Τυφῶνος ὁσίως φιλοσοφουμένοις, ὁ

δ' ἐμφανὴς καὶ πρόχειρος οὐκ ἀναγκαῖον οὐδ' ἀπερίεργον

ὄψον ἀποφαίνων τὸν ἰχθὺν Ὁμήρῳ μαρτυρεῖ μήτε Φαίακας

τοὺς ἁβροβίους μήτε τοὺς Ἰθακησίους ἀνθρώπους νη-

σιώτας ἰχθύσι χρωμένους ποιοῦντι μήτε τοὺς Ὀδυσσέως

ἑταίρους ἐν πλῷ τοσούτῳ καὶ ἐν θαλάττῃ πρὶν εἰς ἐσχάτην

ἐλθεῖν ἀπορίαν (μ 329 sqq.). ὅλως δὲ καὶ τὴν θάλατταν  

ἔκφυλον ἡγοῦνται καὶ παρωρισμένην οὐδὲ μέρος οὐδὲ

στοιχεῖον ἀλλ' οἷον περίττωμα διεφθορὸς καὶ νο-

σῶδες.

7. Τούς δέ θαλασσινούς ιχθύς όλοι μέν αποφεύγουν όχι όλους, αλλά μερικούς, όπως λ.χ. οί κάτοικοι τής Οξυρύγχου  τούς προερχομένους από - ψάρεμα με - άγκιστρον διότι, επειδή απονέμουν θρησκευτικήν λατρείαν είς τόν ιχθύν μέ τό οξύ ρυγχος, φοβούνται μήπως καμμιά φορά δέν (θά) είναι καθαρόν τό άγκιστρον τήν στιγμήν, καθ’ ήν θά έμπλακή είς αυτό (θ’ άγκι- στρωθή) ό οξύρυγχος (ιχθύς). Οι δέ Συηνΐται” (αποφεύγουν εντελώς) τόν (ιχθύν) φάγρον' διότι φαίνεται, ότι ούτος ανέρχεται εις την επιφάνειαν, όταν ό Νείλος πλημμυρίζει και, μόλις τον βλέπουν, αναγγέλλει προς χαράν των την αύξησιν των υδάτων του Νείλου) ως αυθόρμητος κομιστής καλής ειδήσεως Οί ιερείς όμως  αποφεύγουν όλους - όλα τά είδη τών ιχθύων- ενώ δέ κάθε ένας από τούς άλλους Αιγυπτίους, κατά τήν 9ην τού πρώτου μηνός, τρώγει ολόκληρον ένα ψητόν ιχθύν εμπρός εις την αυλόθυραν, οί ιερείς δεν τρώγουν μέν, αλλά (τουναντίον) καίουν εντελώς εμπρός από τάς θύρας (των) τούς ιχθύς, έχοντες (διά τήν πράξιν τούτην) δυο αιτίας, από τάς οποίας πάλιν θ’ αφηγηθώ την σχετικήν πρός την θρησκείαν καί σπουδαιοτέραν, ή οποία (=διότι αυτή) συμφωνεί πρός τά μετ’ εύσεβείας υπό των αγαπώντων τήν ερευνάν σοφών συζητούμενα περί του Όσίριδος καί του Τυφώνος’ ή άλλη δε (αιτία), προφανής καί συνήθης, χαρακτηρίζουσα άπεριφράστως τον ίχθύν όχι ως απαραίτητον ούτε ως απέριττον (λιτήν=άλλά τουναντίον ως έξεζητημένην) τροφήν, επιβεβαιώνει τήν πληροφορίαν του Όμηρου, ο όποιος ούτε τούς πολυτελώς ζώντας (τούς καλοζωισμένους) Φαίακας ούτε τούς απλοϊκούς νησιώτας Ιθακήσιους (τούς) παρουσιάζει να χρησιμοποιούν ιχθύς ούτε τούς συντρόφους του Όδυσσέως (ακόμη καί) εις ταξίδιον τόσον μακρυνόν καί μέσα είς (αυτήν την) θάλασσαν, πριν περιέλθουν εις τήν έσχάτην έλλειψιν τών πάντων. Έν γένει δε νομίζουν, ότι καί ή θάλασσα προέρχεται από τό πυρ καί διατελεί έξω των ορίων (τής φύσεως), (καί δεν τήν θεωρούν) ούτε ως μέρος (τής φύσεως) ούτε ως στοιχείον (αυτής), άλλ’ ως (εντελώς) διαφορετικόν (από την φυσιν) περίττωμα (άπομεινάριον), κατεστραμμένον καί νοσηρόν.

Σε ακόμα ένα απόσπασμα του Πλουτάρχου δίνεται ερμηνεία περί της ιερότητας και της απέχθειας των Αιγυπτίων για τους ιχθύες. Plutarchus Biogr., Phil., De Iside et Osiride (351c-384c) Stephanus page 363, section F, line 5

διὸ τήν

τε θάλασσαν οἱ ἱερεῖς ἀφοσιοῦνται καὶ τὸν ἅλα Τυφῶνος

ἀφρὸν καλοῦσι, καὶ τῶν ἀπαγορευομένων ἕν ἐστιν αὐτοῖς

ἐπὶ τραπέζης ἅλα μὴ προτίθεσθαι· καὶ κυβερνήτας οὐ

προσαγορεύουσιν, ὅτι χρῶνται θαλάττῃ καὶ τὸν βίον

ἀπὸ τῆς θαλάττης ἔχουσιν· οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ τὸν

ἰχθὺν ἀπὸ ταύτης προβάλλονται τῆς αἰτίας καὶ τὸ

μισεῖν ἰχθύι γράφουσιν. ἐν Σάι γοῦν ἐν τῷ προπύλῳ

τοῦ ἱεροῦ τῆς Ἀθηνᾶς ἦν γεγλυμμένον βρέφος, γέρων

καὶ μετὰ τοῦτον ἱέραξ, ἐφεξῆς δ' ἰχθύς, ἐπὶ πᾶσι δ'

ἵππος ποτάμιος. ἐδήλου δὲ συμβολικῶς ‘ὦ γινόμενοι

καὶ ἀπογινόμενοι, <θεὸς ἀναίδειαν μισεῖ’. τὸ μὲν γὰρ

βρέφος γενέσεως σύμβολον, φθορᾶς> δ' ὁ γέρων· ἱέρακι

δὲ τὸν θεὸν φράζουσιν, ἰχθύι δὲ μῖσος, ὥσπερ εἴρηται,

διὰ τὴν θάλατταν, ἵππῳ ποταμίῳ δ' ἀναίδειαν· | λέγεται

γὰρ ἀποκτείνας τὸν πατέρα τῇ μητρὶ βίᾳ μίγνυσθαι.

δόξειε δ' ἂν καὶ τὸ ὑπὸ τῶν Πυθαγορικῶν λεγόμενον,

ὡς ἡ θάλαττα Κρόνου δάκρυόν ἐστιν, αἰνίττεσθαι τὸ μὴ

καθαρὸν μηδὲ σύμφυλον αὐτῆς.

Διά τούτο και από την θάλασσαν τηρούν οι ιερείς θρησκευτικήν (=υπό τής θρησκείας των επιβαλλομένην) απόσταση, καί τό άλας ονομάζουν αφρόν του Τυφώνος" καί έν από εκείνα, τα όποια απαγορεύονται εις αυτούς, είναι το να μη παραθέτουν επάνω εις την τράπεζαν άλας. Και προς τούς πλοιάρχους δέν απευθύνουν ομιλίαν, διότι χρησιμοποιούν (=έχουν νά κάμουν καθημερινώς μέ) τήν θάλασσαν καί κερδίζουν από τήν θάλασσαν τά προς τό ζην. Τά μάλιστα δέ (=κατ’ εξοχήν) αποφεύγουν καί τον ιχθύν, ένεκα τής αιτίας ταύτης καί τό ρ. μισείν παριστάνουν (ίερογλυφικώς) μέ ίχθύν. Έν Σάϊ τουλάχιστον, επί παραδείγματι, εις τά προπύλαια του ναού τής Αθήνας, (ήτο έσκαλισμένον επί του μαρμάρου=) υπήρχεν ή (εξής) ανάγλυφος παράστασις : (εν) βρέφος, (εις) γέρων καί μετ’ αυτόν (εις) Ιέραξ, εν συνεχεία δ’ έπειτα ιχθύς και έπειτα από όλα (αύτά=συνέκλειε τήν όλην σειράν εις) ιπποπόταμος. Έσήμαινε δέ συμβολικώς (ή ανάγλυφος αυτή παράστασις) : Εσείς πού γεννάσθε καί αποθνήσκετε, (μάθετε, ότι) ό θεός μισεί τήν Αναισχυντίαν (τήν άδιαντροπιά)». Διότι τό μέν βρέφος είναι σύμβολον τής γεννήσεως, ό δέ γέρων του θανάτου. Τον θεόν δέ έξεικονίζουν (συμβολικώς) με ίέρακα, τό δέ μίσος μέ ιχθύν, όπως είπομεν, ένεκα τής (προελεύσεώς του από τής) θαλάσσης- μέ ιπποπόταμον δέ (παριστάνουν συμβολικώς) τήν αναισχυντίαν- διότι λέγεται, ότι, αφού (ούτος, ό ιπποπόταμος) φόνευσε τον πατέρα (του), συνουσιάσθη διά τής βίας μέ τήν μητέρα (του) . Καί τό λεγόμενον δε υπό των Πυθαγορείων, ότι ή θάλασσα είναι δάκρυ του Κρόνου, (έξ όσων τώρα είπομεν) θά φανή, ότι υπονοεί αινιγματικώς (συμβολικώς) τας ιδιότητας αυτής του νά μή ήναι καθαρά καί νά μή ήναι συντεθειμένη έξ ομοιογενών στοιχείων.

Όμως ας περάσουμε και στις αναφορές που υπάρχουν για τον βίο του Πυθαγόρα και τους ιχθύες, δύο καθαρά αρχαιοελληνικές αναγραφές που όμως διατυπώθηκαν αργότερα με διαφορετικό τρόπο στα ευαγγέλια.

Iamblichus Phil., De vita Pythagorica
Chapter 8, section 36, line 2

…ἐκεῖ τε γὰρ πρὸς μόνον τὸν

βωμὸν τὸν τοῦ Γενέτορος Ἀπόλλωνος προσευξάμενος, ὃς

μόνος ἀναίμακτός ἐστιν, ἐθαυμάσθη παρὰ τοῖς ἐν τῇ νήσῳ,

καὶ κατ' ἐκεῖνον τὸν καιρὸν πορευόμενος ἐκ Συβάριδος

εἰς Κρότωνα παρὰ τὸν αἰγιαλὸν δικτυουλκοῖς ἐπέστη, ἔτι

τῆς σαγήνης κατὰ βυθοῦ ἐμφόρτου ἐπισυρομένης, ὅσον τε

πλῆθος ἐπισπῶνται εἶπεν, ἰχθύων ὁρίσας ἀριθμόν. καὶ τῶν

ἀνδρῶν ὑπομεινάντων ὅ τι ἂν κελεύσῃ πράξειν, εἰ τοῦθ'

οὕτως ἀποβαίη, ζῶντας ἀφεῖναι πάλιν κελεῦσαι τοὺς ἰχθῦς,

πρότερόν γε ἀκριβῶς διαριθμήσαντας. καὶ τὸ θαυμασιώτε-

ρον, οὐδεὶς ἐν τοσούτῳ τῆς ἀριθμήσεως τῷ χρόνῳ τῶν

ἰχθύων ἐκτὸς ὕδατος μεινάντων ἀπέπνευσεν, ἐφεστῶτός γε

αὐτοῦ. δοὺς δὲ καὶ τὴν τῶν ἰχθύων τιμὴν τοῖς ἁλιεῦσιν

ἀπῄει εἰς Κρότωνα. οἳ δὲ τὸ πεπραγμένον διήγγειλαν καὶ

τοὔνομα μαθόντες παρὰ τῶν παίδων εἰς ἅπαντας ἐξήνεγκαν.

οἳ δὲ ἀκούσαντες ἐπεθύμουν ἰδεῖν τὸν ξένον, ὅπερ ἐν

ἑτοίμῳ κατέστη· τήν τε γὰρ ὄψιν ἦν οἷον ἐξεπλάγη τις

ἂν ἰδὼν καὶ καθυπενόει εἶναι τοιοῦτον οἷος ὡς ἀληθῶς ἦν. 

Porphyrius Phil., Vita Pythagorae Section 25, line 6

…αἰετὸν δ' ὑπεριπτάμενον Ὀλυμπίασι προσομι-

λοῦντος αὐτοῦ τοῖς γνωρίμοις ἀπὸ τύχης περί τε οἰω-

νῶν καὶ συμβόλων καὶ διοσημιῶν, ὅτι παρὰ θεῶν  

εἰσὶν ἀγγελίαι τινὲς αἱ αὐταὶ τοῖς ὡς ἀληθῶς θεοφι-

λέσι τῶν ἀνθρώπων, καταγαγεῖν λέγεται καὶ καταψή-

σαντα πάλιν ἀφεῖναι. δικτυουλκοῖς τ' ἐπιστάντα ἐπὶ

τῆς σαγήνης ἐκ βυθοῦ πολὺν φόρτον ἐπισυρομένοις,

ὅσον πλῆθος ἐπισπῶνται προειπεῖν τῶν ἰχθύων ὁρί-

σαντα τὸν ἀριθμόν, καὶ τῶν ἀνδρῶν ὑπομεινάντων ὅτι

ἂν κελεύσῃ πράξειν, εἰ τοῦθ' οὕτως ἀποβαίη, ζῶντας

ἀφεῖναι πάλιν κελεῦσαι τοὺς ἰχθύας πρότερόν γε ἀκρι-

βῶς διαριθμήσαντας· καὶ τὸ θαυμασιώτερον ὅτι οὐδεὶς

ἐν τοσούτῳ τῆς ἀριθμήσεως χρόνῳ τῶν ἰχθύων ἐκτὸς

ὕδατος μεινάντων ἀπέπνευσεν ἐφεστῶτος αὐτοῦ.

Στα κείμενα που αναφέρονται στην ζωή του Πυθαγόρα, οι νεοπλατωνικοί Ιάμβλιχος και Πορφύριος θέλουν να δείξουν την επιρροή που ασκούσε πάνω ακόμα και σε άλογα ζώα, καθώς και τις μαντικές του δυνάμεις όπως και την δύναμη να ερμηνεύει τους οιωνούς και τα θεικά σημάδια. Θεωρώντας ότι οι άντρες,  οι αληθινά ευσεβείς, δέχονται σημάδια, μηνύματα, οιωνούς από τους Θεούς και μπορούν να τα ερμηνεύουν ανάλογα. Ένα ανάλογο περιστατικό είναι και το παραπάνω – σε δύο εκδοχές του. 

Η συνάντηση του Πυθαγόρα με τους ψαράδες πηγαίνοντας στον Κρότωνα. Καθώς λοιπον συνομιλεί με τους ψαράδες την ώρα που τραβούν τα δίχτυα τους φορτωμένα με ψάρια προβλέπει τον ακριβή αριθμό των ψαριών που έχουν πιάσει. Οι ψαράδες δέχονται – εν είδη στοιχήματος - κι αν η εκτίμησή του αποδειχθεί σωστή, αυτοί θα κάνουν ότι ακριβώς τους διατάξει. Υπολογίζοντας με ακρίβεια οι ψαράδες διαπίστωσαν ότι ο αριθμός των ψαριών που προέβλεψε ήταν ο σωστός. Στην συνέχεια τους πρόσταξε να επιστρέψουν τα ψάρια στην θάλασσα, κι αυτό που είναι υπέροχο είναι ότι κανένα απ΄ αυτά δεν έχασε τη ζωή του παρά το γεγονός ότι έμειναν έξω από το νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα… 

συνεχίζετε...