εἰμὶ δ' ἐγὼ μέσση τε θεῶν, εἰποῦσα, μέσση τε ἀνθρώπων

 Η σύνδεση των Σιβυλλων και των Βάκχων (Βάκχιδων) και δύο ονόματα Βάκις και Σίβυλλα συναντώνται σπάνια στα κείμενα και είναι τόσο στενά συνδεδεμένα, καθώς και στις δυο περιπτώσεως είναι γυναίκες που εν μέσω έκστασης προφητεύουν τα μελλούμενα. Ο κατάλογος των μάντεων κλίνει με μια ιστορική φιγούρα που ερμήνευε σωστά τους χρησμούς.

Callimachus Philol., Iambi
Fragment 195, line 31

 …ἐγὼ Βάκις τοι καὶ Σίβυλλα [καὶ] δάφνη

καὶ φηγός. ἀλλὰ συμβαλεῦ̣

τᾤνιγμα, καὶ μὴ Πιτθέως ἔχε χρείην·

....]τι καὶ κωφεῖ λόγος.

 

Clemens Alexandrinus Theol., Stromata 

Book 1, chapter 21, section 108, subsection 1, line 1

  Καὶ οὔτι γε μόνος οὗτος, ἀλλὰ καὶ ἡ Σίβυλλα Ὀρφέως παλαιο-

τέρα· λέγονται γὰρ καὶ περὶ τῆς ἐπωνυμίας αὐτῆς καὶ περὶ τῶν

χρησμῶν τῶν καταπεφημισμένων ἐκείνης εἶναι λόγοι πλείους, Φρυ-

γίαν τε οὖσαν κεκλῆσθαι Ἄρτεμιν καὶ ταύτην παραγενομένην εἰς

Δελφοὺς ᾆσαι·

   ὦ Δελφοί, θεράποντες ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος,

   ἦλθον ἐγὼ χρήσουσα Διὸς νόον αἰγιόχοιο,

   αὐτοκασιγνήτῳ κεχολωμένη Ἀπόλλωνι.

ἔστι δὲ καὶ ἄλλη Ἐρυθραία Ἡροφίλη καλουμένη· μέμνηται τούτων

Ἡρακλείδης ὁ Ποντικὸς ἐν τῷ Περὶ χρηστηρίων...

Στο παραπάνω κείμενο ο Κλήμης Αλεξανδρεύς στο έργο του Στρωματείς αναφέρει :

"Και όχι μόνον αυτούς αλλά και η Σίβυλλα είναι αρχαιότερη από τον
Ορφέα. Λέγεται ότι οι περισσότεροι λόγοι εκείνης

είναι με αυτήν την ονομασίαν και με αυτούς τους χρησμούς διατυπωμένοι.Λένε ότι ήταν από τη Φρυγία, ονομάστηκε Άρτεμις και όταν παρευρισκόταν εις τους Δελφούς έψαλλε:"ω Δελφοί, υπηρέτες τον τοξοβόλου Απόλλωνος, ήλθα εγώ δια να χρησιμοποιήσω τον ναόν τον Διός που ρίχνει κεραυνούς, εξοργισμένη με τον ίδιο τον αδελφόν μου Απόλλωνα.

Υπάρχει και άλλη μία που λέγεται Ερυθραία Ηροφίλη, ο Ηρακλείδης ο Ποντικός θυμάται αυτές σε κάποιο χωρίο του τον σχετικό με τις μαντείες- στο "Περί Χρηστηρίων"

Proclus Phil., In Platonis Timaeum commentaria 
Volume 3, page 282, line 2

                                    τοῦτο μὲν οὖν καὶ ἀπὸ 
τῆς ἱστορίας δῆλον· ⟦εἰ⟧ ἡ γάρ τοι <Σίβυλλα> προελθοῦσα 
εἰς φῶς καὶ τὴν τάξιν ἑαυτῆς καὶ ὡς ἐκ θεῶν ἥκει δεδήλωκεν· 
 <εἰμὶ δ' ἐγὼ μέσση τε θεῶν> εἰποῦσα <μέσση τε ἀνθρώπων>.

Η Σίβυλλα η οποία ήρθε στο Θείο Φως και στην τάξη του εαυτού της απο τους θεούς δήλωνε : εγώ είμαι διάμεσος των θεών και διάμεσος των ανθρώπων. 

Ότι λειτουργεί ως διαμεσολαβητής μεταξύ θεών και ανθρώπων, αυτή που μεταφέρει και μεσολαβεί το θείο Φως της θεότητος - το ένθεον - στους ανθρώπους. 

Heraclitus Phil., Fragmenta
Fragment 92, line 3 

Σίβυλλα Δελφίς, ἣν καὶ Ἄρτεμιν προσηγόρευσαν

Οι Σίβυλλες ήταν γυναίκες οι οποίες, όπως η Κασσάνδρα ή η Δελφική Πυθία, προφήτευαν σε κατάσταση καταληψίας. Δέκα τοποθεσίες στο χώρο της Μεσογείου είναι γνωστές ως κατοικίες των Σιβυλλών, αν και αρχικά φαίνεται ότι ήταν μόνο μία.

 

Η Σίβυλλα της Κύμης είναι γνωστή από το 6ο βιβλίο της Αινειάδας του Βιργίλιου, και ο εκστατικός χαρακτήρας της προφητείας της περιγράφεται σαφώς από τον ποιητή:

«To Πλευρόν του Ευβοϊκού βράχου είναι αποκομμένον εις (σχηματισμόν) πελωρίου σπηλαίου, όπου οδηγούν εκατόν ευρείαι οδοί, εκατόν στόμια, και από όπου άλλαι τόσαι φωναί εξορμούν, αι αποκρίσεις της Σιβύλλης.

Είχον φθάσει τώρα το κατώφλιον, οπότε η παρθένος λέγει: «καιρός να ζητήσεις χρησμούς. Ο Θεός, ιδού ο Θεός». Ενώ αύτη έλεγε τοιαύτα προ των θυρών, αιφνιδίως ούτε η όψις ούτε το χρώμα το αυτό, ούτε η κόμη έμεινε καλλωπισμένη, αλλά το στήθος (ήτο) ασθματικόν και η καρδιά εκ της αγρίας λύσσης εξωγκούτο, και εφαίνετο μεγαλυτέρα και δεν ωμίλει ανθρωπίνως, όταν ενθουσιάσθη υπό του πλησιεστέρου ήδη (ελθόντος) πνεύματος του θεού… 

πολλά της θείας κατοκωχής είδη και πολλαχώς η θεία επίπνοια

 Για την ένθεον μαντική, η ευαίσθητη γυναικεία ψυχή φαινόταν πιο επιδεκτική θείας επιρροής.
Άλλωστε η αληθινή μαντική επιτυγχάνεται με τον "ενθουσιασμό" όπως είπαμε σε προηγούμενο κείμενο, από την παρουσία δηλαδή του Θεού μέσα στην ψυχή της προφήτιδος- ιέρειας που δέχεται κάποια θεότητα της αποκάλυψης. Ας μην ξεχνούμε ότι  γύρω από την θεά Μεγάλη Μητέρα -Παμμήτειρα Γαία περιστρέφονται όλοι οι μύθοι για ιερά Μαντεία, όμοια με αυτά των παλαιότερων Σπηλαίων.

Η μαντική, δηλαδή η προαίσθηση και η γνώση της βουλήσεως των Θεών. Η μαντική υιοθετεί συχνά την μέθοδο των εξιλασμών και των καθαρμών, των εξορκισμών, που οι Έλληνες ονόμασαν "Κάθαρσιν" και που λειτουργούσε πρωτίστως στα αρχαία Μυστήρια.

Ο Ιάμβλιχος στο κείμενο του «Περί Αιγυπτίων μυστηρίων» γράφει για την μαντική τέχνη:  

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ, Περί αιγυπτίων μυστηρίων 3.4-6 

Iσχυρίζεσαι πως υπάρχουν πολλοί που αντιλαμβάνονται το μέλλον μέσω της έκστασης και της θεϊκής κατοχής και πως είναι ξύπνιοι, όσον αφορά την ικανότητά τους να ενεργούν σύμφωνα με τις αισθήσεις τους, από την άλλη όμως, χάνουν τη συνείδηση του εαυτού τους ή δεν την έχουν όσο και πριν. Θέλω και σ’ αυτήν την περίπτωση να εκθέσω τα χαρακτηριστικά όσων κατέχονται πραγματικά από το θεό- γιατί εάν θέτουν όλη τη ζωή τους εν είδει οχήματος ή οργάνου στη διάθεση των θεών που τους εμπνέουν, εάν αλλάζουν την ανθρώπινη ζωή τους για τη θεϊκή ή ακόμη διαμορφώνουν τη ζωή τους σύμφωνα με τις απαιτήσεις του θεού, τότε ούτε ενεργούν σύμφωνα με τις αισθήσεις τους, ούτε γρηγορούν στον ίδιο βαθμό με όσους έχουν τις αισθήσεις τους σε διέγερση, ούτε προσλαμβάνουν οι ίδιοι το μέλλον, ούτε κινούνται όπως εκείνοι που ενεργούν εξαιτίας μιας ορισμένης ορμής• αλλά δεν έχουν πια συνείδηση του εαυτού τους, ούτε όπως πριν, ούτε με κανέναν άλλο τρόπο, ούτε στρέφουν καθόλου τη φυσική τους διάνοια προς τον εαυτό τους, ούτε και προβάλλουν κάποια ιδιαίτερη γνώση.

Η μεγαλύτερη απόδειξη γι’ αυτά είναι το εξής: πολλοί [οι οποίοι βρίσκονται σε κατάσταση καταληψίας], ακόμη και όταν τους πλησιάζει φωτιά, δεν καίγονται, γιατί η φωτιά δεν τους αγγίζει εξαιτίας της έμπνευσης του θεού- και πολλοί, μολονότι καίγονται, δεν αντιδρούν, γιατί εκείνη τη στιγμή δεν ζουν τη ζωή ενός [φυσιολογικού] έμψυχου όντος. Ορισμένοι που τρυπιούνται με σουβλιά, δεν νιώθουν τον πόνο- άλλοι χτυπιούνται με τσεκούρια στην πλάτη, άλλοι κατακόβουν τα χέρια τους με μαχαίρια, κι όμως δεν αισθάνονται τίποτα. Οι ενέργειες τους δεν είναι με κανένα τρόπο ανθρώπινες• Τα απρόσιτα γίνονται προσιτά γι’ αυτούς που τους έχει εμπνεύσει ο θεός• και στη φωτιά ρίχνονται και μέσα από τη φωτιά διαβαίνουν και ποταμούς διασχίζουν, όπως η ιέρεια στα Καστάβαλλα. Απ’ όλα αυτά γίνεται φανερό πως δεν αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, όταν κατέχονται από το θεό, και πως δεν ζουν ζωή ανθρώπινη ή γενικά έμψυχου όντος, σύμφωνα με τις αισθήσεις ή τις ορμές, αλλά παίρνουν για αντάλλαγμα μια άλλη, πιο θεϊκή υπόσταση, απ’ την οποία εμπνέονται και κατέχονται ολοκληρωτικά.

προφητεύουσιν ανάγκη γίγνεσθαι τον ενθουσιασμόν

Το μαντείο των Δελφών ήταν το πιο γνωστό ίδρυμα αυτού του είδους στην αρχαία Ελλάδα, και θα ήταν χρήσιμο να ασχοληθούμε αρχικά μ’ αυτό σε ότι αφορά την μαντεία και τις Πυθίες του ως μάντεις. Φαινόμενα, όπως η προφητεία, η έκσταση, ο ενθουσιασμός, η κρυπταισθησία, η υπνωτική καταληψία και η γλωσσολαλία (το να μιλάς άγνωστες γλώσσες) μπορούν ίσως να διευκρινιστούν με τον καλύτερο τρόπο από τις γνώσεις μας -όσο κι αν είναι ανεπαρκείς- για τα όσα συνέβαιναν στους Δελφούς, γιατί τουλάχιστον ένα μέρος της συλλογικής εμπειρίας χιλιάδων επισκεπτών έχει καταγραφεί.

Τα μαντεία είναι κατεξοχήν τα μέρη όπου ασκούνταν η προφητεία ως είδος και μορφή μαντείας. Η πρόβλεψη γεγονότων ως αποτέλεσμα οράματος ή ακούσματος της φωνής μιας θεότητας ή εισαγωγής σε μια κατάσταση έμπνευσης είναι καλά τεκμηριωμένη στην αρχαία Εγγύς Ανατολή. Ακόμα έχουμε την εμφάνιση προφητών και σε άλλες θρησκείες όπως τον Ησαΐα και Ιερεμία, για παράδειγμα. Η φύση της προφητείας στην Παλαιά Διαθήκη έχει μελετηθεί και αναφερθεί πολλές φορές.

Στα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης ο Ιωάννης ο Βαπτιστής και ο Ιησούς ονομάζονταν «προφήτες»^- ο Ιησούς μάλιστα θεωρήθηκε ότι ήταν ένας από τους αρχαίους προφήτες που ήρθε πάλι στη ζωή βλέπε και Κατά Μάρκον 8:28

Και ανεχώρησεν ο Ιησούς με τους μαθητάς του από την περιοχήν εκείνην, και ήλθε εις τα χωριά της Καισαρείας, την οποίαν είχε μεγαλώσει και εξωραΐσει ο Ηρώδης Φιλιππος. Εις τον δρόμον δε ερωτούσε τους μαθητάς του· “τι λέγουν οι άνθρωποι περί εμού· ποίος, νομίζουν ότι είμαι;”

Μαρκ. 8,28 οἱ δὲ ἀπεκρίθησαν Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν, καὶ ἄλλοι Ἠλίαν, ἄλλοι δὲ ἕνα τῶν προφητῶν.

Μαρκ. 8,28 Εκείνοι δε απήντησαν,·“άλλοι σε θεωρούν Ιωάννην τον Βαπτιστήν, άλλοι Ηλίαν, και άλλοι ένα από τους προφήτας”.

Μαρκ. 8,29 καὶ αὐτὸς λέγει αὐτοῖς· ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος λέγει αὐτῷ· σὺ εἶ ὁ Χριστός.

Μαρκ. 8,29 Και αυτός τους είπε· “σεις δε ποιός λέγετε, ότι είμαι;” 'Αποκριθεις δε ο Πετρος λέγει εις αυτόν· “συ είσαι ο Χριστός, τον οποίον προείπαν οι προφήται”

ὁ δ' ὀμφαλὸς τάφος ἐστὶν Διονύσου

Ο ομφαλός είναι ένα βασικό σημείο ενώσεως, συνέχειας και δημιουργίας της νέας ζωής,  του παιδιού ή του θηλαστικού ζώου - όχι μόνο με την μητέρα του αλλά αποτελεί και τη  συνεχιζόμενη γραμμή - ένωση με όλους τους προγόνους του. Η δημιουργία και η αναγέννηση της ζωή δια μέσω της μητέρας, ως συνέχεια με την μητέρα της μητέρας την γιαγιά και την προμάμμη φτάνοντας ακόμα ακόμα και στην αρχή της γέννησης και της δημιουργίας … του ανθρώπου. Ένας αόρατος ιστός, ένα αόρατο νήμα,  ένας αέναος κύκλος ζωής και γέννησης του ζώντος, και του κάθε θηλαστικού πλάσματος που γεννιέται αφού έχει κυοφορηθεί σε πλακούντα που τρέφετε, αναπνέει και μεγαλώνει μέσω του ομφαλού από τη μητέρα…Ένας ζωτικός κρίκος στην αλυσίδα της ζωής του καθενός μας.

 Orion Gramm., Etymologicum
Alphabetic letter omicron, page 115, line 14

 <Ὀμφαλός>. κυρίως ἐπὶ τοῦ ἡμετέρου σώματος εἴρηται

ὀπνεῖν, ὅ ἐστιν ἀναπνεῖν· παρ' οὗ καὶ ὄμπνη ὁ Δημη-

τριακὸς καρπός. τὸ δὲ βρέφος κατὰ γαστρὸς ὂν

διὰ τοῦ ὀμφαλοῦ ἀναπνεῖ καὶ τρέφεται.

 'Ομοια και ο δημητριακός καρπός ονομάζετε Όμπνη – εκ του Ομπνεύω-μεγαλώνω, πληθύνω, αυξάνω, αυγατίζω, πληθαίνω κλπ.

Όμπνη τα σιτηρά, τα γεννήματα, τα δημητριακά, ο καρπός της γής, το σιτάρι και το κριθάρι

Όμπνια η Δήμητρα…

 <ὄμπνη>· τροφή. εὐδαιμονία r

<ὄμπνια>· τὰ ζωτικά

<ὄμπνια>· καρποφόρος. [τροφή.] ἄφθονος. ἀγαθή. νόστιμος. ἡ

 τὸ ἀναπνεῖν ἡμῖν διδοῦσα (Callim. fr. 1,10 Pf.)

<ὀμπνίῃ δαιτί>· ἀντὶ τοῦ πολλῇ

<ὀμπνίου νέφους>· μεγάλου, πολλοῦ, ηὐξημένου (Soph. fr. 225)

<ὄμπνιος λειμών>· ὁ τῶν πυρίνων καὶ Δημητρίων καρπῶν·

 ἐπεὶ <Ὄμπνια> ἡ Δημήτηρ

Etymologicum Gudianum, Etymologicum Gudianum (ζείδωρος – ὦμαι)
Alphabetic entry omicron, page 429, line 27

<Ὀμπνία>, ἡ Δημήτηρ, παρὰ τὸ ὁμοῦ πνέω.

 Ομπνία η Δήμητρα από το μαζί, αντάμα συγχρόνως πνέω, αναπνέω, ζώ, κλπ

 Photius Lexicogr., Scr. Eccl., Theol., Lexicon (Ε – Ω)
Alphabetic letter omicron, Page 335, line 6

<Ὄμπην>: Ἀθηναῖοι ὅτ' ἂν τὸν νεὼν ἱδρύωνται πυροὺς
 μέλιτι δεύσαντες, ἐμβαλόντες εἰς καδίσκον, εἶθ'
 οὕτως ἐπιθέντες τὸ ἱερεῖον, συντελοῦσι τὰ ἑξῆς·
 χρῶνται δὲ τούτωι καὶ πρὸς ἄλλας ἱδρύσεις καὶ
 θυσίας, προσαγορεύοντες ὄμπην, εὐθένειαν οἰωνιζό-
 μενοι· ὅθεν καὶ ἡ Δημήτηρ Ὄμπνια.

 Eustathius Philol., Scr. Eccl., Commentarii ad Homeri Iliadem
Volume 3, page 719, line 14

                       οὐ γὰρ μόνον ψυχάς, φασί, συνέχει, αἵ εἰσι πνεύματα, ἀλλὰ
καὶ καρποῖς αἴτιός ἐστιν αὐξήσεως, ἀφ' ὧν τὸ ζῆν καὶ τὸ ἀναπνεῖν, οὗ ἐμφαντικὴ
καὶ ἡ ὄμπνια Δημήτηρ.

 Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum
Kallierges page 625, line 46

Παρὰ οὖν τὸ ἐμπνεῖν, ὅ ἐστιν ἀναπνεῖν, γίνεται
ὀμπναλός· καὶ κατὰ ἀποβολὴν τοῦ ν, καὶ τροπῇ τοῦ
π εἰς φ, ὀμφαλὸς, δι' οὗ τὸ ἔμβρυον ἀναπνεῖ· τὸ
γὰρ βρέφος, κατὰ γαστρὸς ὂν, περὶ αὐτὴν εἰλεῖται
καὶ ἀναπνεῖ καὶ τρέφεται· ὅθεν καὶ τὴν Δήμητραν,
τροφὸν οὖσαν, ὀμπνίαν ὀνομάζουσι Κυριανοὶ, (ὡς
παρὰ Λυκόφρονι,
 τὴν συντελοῦσαν πρὸς τὸ ζῆν, παρὰ τὸ πνέω· καὶ
<ὄμπνους>, τοὺς Δημητριακοὺς καρπούς.

μέσον τῆς γῆς κεῖται, ἐν ᾗ οἱ Δελφοί

Η σύνδεση της Κρήτης με τους Δελφούς δεν σταματά μόνο στον ναό που έχει κατασκευαστεί από τον Πτερά, και μας δίνει την σύνδεση με τα Άπτερα της Κρήτης, ούτε διαμέσου των πρώτων Κρητών ιερέων και των Μελισσών ιερειών- Πυθίων.

Από τον Παυσανία είδαμε ότι ο δεύτερος ναός των Δελφών έγινε από μέλισσες και κερί μελισσών και πτερά. Αυτόν ο Απόλλωνας, λέγετε ότι, τον έστειλε στους υπερβόρειους… την υπόθεση ότι ο ναός δημιουργήθηκε από την φτέρη που φυτρώνει στα γύρω βουνά ο Παυσανίας δεν την δέχεται καθόλου…

Θ’ αναφερθώ σε μια ακόμα σύνδεση που ναι μεν είναι εμφανέστατη αλλά όχι και τόσο γνωστή …

 Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η μαντική υπήρξε προνόμιο των θηλυκών θεοτήτων, έστω κι αν αυτές αντικαταστάθηκαν αργότερα από αρσενικές θεότητες. Η πρώτη κυρία του Μαντείου των Δελφών υπήρξε η Γαία, η κοινή μητέρα των ανθρώπων και της ζωής πάνω στη γη. Ήταν επόμενο λοιπόν το γεγονός ότι το επίκεντρο της λατρείας του μαντείου ήταν  ο ομφαλός που συνδέεται φυσιολογικά με την μητρότητα της Γης.

Εδώ λοιπόν στους Δελφούς βρίσκουμε την λατρεία του ομφαλού εκφρασμένου στην οριστική του μορφή.  Η λατρεία του Ομφαλού εμφανίζεται στην Κρήτη, ενώ οι Κουρήτες παίρνουν τον νεογέννητο Δια, που μόλις γεννήθηκε από την Ρέα, ο ομφαλός του παιδιού ρίχτηκε από την μητέρα του κοντά στον ποταμός Τρίτωνα, και απ΄ αυτόν η τοποθεσία ονομάστηκε Ομφαλός ή κοντά στην Θεναϊδα κοντά την Κνωσσό. Οι Κρήτες θα ονομάσουν την πεδιάδα «Ομφάλιον». Έτσι ο χώρος που σκεπάζει το ιερό λείψανο, θα γίνει ένας χώρος ιερός που θα δοξάζει την μητρότητα της Γής, και θ΄αποκτήσει μια μαγικο-θρησκευτική αξία. Εκεί θ΄ ακτινοβολεί το ευεργέτημα της γονιμότητας. Έτσι εκτός από τους ιερείς που θα πρωτοστατήσουν στην δημιουργία του ιερού και μαντείου των Δελφών μπορούμε να ισχυριστούμε και την είσοδο και την διάδοση της θρησκείας του Ομφαλού καθώς αυτή φαίνεται να είναι αλληλένδετη και αδιαχώριστη με την λατρεία της Μεγάλης Μητέρας Θεάς Γαίας. Αυτή η θρησκεία και η λατρεία φτάνει και στους Δελφούς και εξακολουθεί ν΄ανθίζει ακόμη κι όταν ο Απόλλων αντικαθιστά την πρωταρχική θεότητα του Μαντείου την Γαία. Ταυτόχρονα όμως έχουμε στην Κρήτη και την εμφάνιση της Πανακρίδος Μέλισσας.

Aelius Herodianus et Pseudo-Herodianus Gramm., Rhet., De prosodia catholica

Part+volume 3,1, page 362, line 18

 <Ὀμφάλιον> τόπος Κρήτης πλησίον Θενῶν καὶ Κνωσσοῦ. ἔστι καὶ Θετταλίας.

ἄναξ Διὸς υἱὸς Ἀπόλλων

Στον Ομηρικό ύμνο προς τον Πύθειο Απόλλωνα θα δούμε την σύνδεση με τους Μινωϊτες Κρήτες που θα ιερουργήσουν για πρώτη φορά στον ναό των Δελφών, φερμένοι από τον ίδιο τον Απόλλωνα στον ιερό τόπο. 

Οι Δελφοί φαίνεται να είναι πρώτος σταθμός μετοικεσίας, και η ανεύρεση του Μαντείου από προσωπικότητα κρητικής προέλευσης ερμηνεύεται ως μαρτυρία εποικισμού των Δελφών από Κρήτες

Στον Ομηρικό ύμνο λέγεται ότι μια ομάδα ενθουσιωδών Κρητών επιβιβάστηκε από την Κνωσσό σε ένα πλοίο για να μεταφέρει στους Δελφούς τη λατρεία του Απόλλωνα. Σχετικά ο ύμνος μάς πληροφορεί: Το μαντείο των Δελφών ιδρύθηκε από τον Απόλλωνα, το πρώτο στον κόσμο που φανέρωνε στους ανθρώπους την αλάθευτη βουλή του Δία. Την απόφαση πήρε ο Απόλλων από την πρώτη μέρα που γεννήθηκε. Σαν το έστησε, έσπευσε προς αναζήτηση των ανθρώπων που θα το φρόντιζαν. Τώρα ο θεός έπρεπε να νοιαστεί να βρει τους ιερείς που θα έβαζε να τον υπηρετούν στις θυσίες και να φανερώνουν κάτω από την ιερή δάφνη τα προφητικά του λόγια στους προσκυνητές. Καθώς αγνάντευε από τα ύψη του Παρνασσού και η ματιά του, σαν θεός που ήταν, αγκάλιαζε όλες τις ελληνικές θάλασσες, είδε ένα καράβι που αρμένιζε στο Κρητικό πέλαγος. Ερχόταν από την Κνωσσό, τη μεγάλη πολιτεία του Μίνωα, και ήταν ναυλωμένο από εμπόρους που ταξίδευαν για την Πύλο της Τριφυλίας, να πουλήσουν και να αγοράσουν. Ο Θεός δεν αργεί να πάρει την απόφασή του. Αυτοί οι Κρητικοί θα γίνονταν οι πρώτοι ιερείς των Δελφών. Τρέχει, λοιπόν, και βρίσκεται κοντά στο καράβι, μεταμορφώνεται σε πελώριο δελφίνι, δίνει έναν πήδο και ξαπλώνει φαρδύς πλατύς στο κατάστρωμα. Έτσι, γι' αλλού κίνησαν και αλλού, στον κόλπο της Κρίσας, βγήκαν, σύμφωνα με τις βουλές του Απόλλωνα. Κρήτες, λοιπόν, οι πρώτοι ιερείς, που τους πρόσταξε ο θεός μόνο μην το πάρουν πάνω τους όπως συνηθίζουν οι άνθρωποι κι αρχίσουν μαλώματα και αδικίες. Γιατί, τους προειδοποίησε, άλλοι θα έρθουν να σας κυβερνήσουν, κι εσείς θ' αναγκαστείτε να σκύψετε το κεφάλι για πάντα μπροστά τους.

Η προειδοποίηση του θεού στους ιερείς, να ακολουθούν πιστά τις εντολές του αλλιώς θα έπαυαν να κυβερνούν το μαντείο, είναι μια μαντεία που πλάστηκε αργότερα για να εξηγήσει ορισμένες ιστορικές αλλαγές. Στα χρόνια του ποιητή, η επιστασία του μαντείου δεν βρισκόταν πια στα χέρια Κρητικών και έπρεπε να βρεθεί ο λόγος της μεταβολής αυτής. Οι Κρητικοί ιερείς το είχαν σιγά-σιγά πάρει πάνω τους και δεν εξυπηρετούσαν πια τους ανθρώπους όπως είχε ορίσει ο Απόλλωνος, γι' αυτό χρειάστηκε να αντικατασταθούν. Αντικατάσταση που, κατά μία ερμηνεία, αποδίδει τον τερματισμό της κυριαρχίας της μινωικής Κρήτης.

 

• ἔνθα ἄναξ τεκμήρατο Φοῖβος Ἀπόλλων 285

νηὸν ποιήσασθαι ἐπήρατον εἶπέ τε μῦθον•

ἐνθάδε δὴ φρονέω τεῦξαι περικαλλέα νηὸν

ἔμμεναι ἀνθρώποις χρηστήριον, οἵ τέ μοι αἰεὶ

ἐνθάδ’ ἀγινήσουσι τεληέσσας ἑκατόμβας,

ἠμὲν ὅσοι Πελοπόννησον πίειραν ἔχουσιν, 290

ἠδ’ ὅσοι Εὐρώπην τε καὶ ἀμφιρύτας κατὰ νήσους,

χρησόμενοι• τοῖσιν δ’ ἄρ’ ἐγὼ νημερτέα βουλὴν

πᾶσι θεμιστεύοιμι χρέων ἐνὶ πίονι νηῷ.

 

δὲ γυναικῶν μαντείαν ἀνήκει μόνων

Ως μαντεία θεωρούνται οι  αρχαίοι ιεροί χώροι ή ιερά όπου επιστεύετο ότι υπό ιερέων ή ιερειών ή τη συνεργασία τούτων, αποκαλύπτετε η φωνή του θεού εις ον όπου το ιερόν ήτο αφιερωμένο, και αι βουλαί αυτού περί τίνος ζητήματος ενδιαφέροντος τον ερωτώντα. Εστηρίζετο δε η πίστις αυτή εις την γενικώς κρατούσαν πεποίθηση ότι οι θεοί μεριμνώντες περί των ανθρώπων, είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν πάντα συμβουλευόμενον αυτούς. Η απόκρισης των θεών καλείτο μαντείο ή χρηστήριον, θεοπρόπον θέσπισμα ή χρησμός. Εις την Ελλάδα κατ’ εξοχήν μαντική θεά εθεωρείτο η Γαία. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι εν τη γη ενοικεί μαντική, προφητική δύναμις, και ότι τα όνειρα ήρχοντο εκ του βάθους τής γης. Την δύναμιν αυτήν κατείχαν φυσικά και τα χθόνια πνεύματα τα οικούντα εντός σπηλαίων και κοιλοτήτων τής γης. Τό σπουδαιότερον, των αρχαίων εν Ελλάδι μαντείων ήτο το τής Γης εις τούς Δελφούς, το όποιον ήτο χθόνιον, παρέχον χρησμούς δι’ εγκοιμήσεως του θεοπρόπου ή θεωρού ως εκαλούντο οι χρηστηριαζόμενοι. Τούς χρησμούς επί τη βάσει των ονείρων παρείχεν η Σίβυλλα. Αργότερο την Γαία αντικαθιστά ό Απόλλων ό Πύθιος εις το μαντείον του οποίου οι χρησμοί αρχικώς δίδοντα διά τής αυτόθι φυομένης ιεράς δάφνης (πιθανώς με τον θρουν των φύλλων του ιερού φυτού) αργότερον διά τής Πυθίας, ιέρειας, περιπιπτούσης εις μανίαν και ούτω γινομένης ένθεου και φοιβολήπτου και μάντιδος. Η Πυθία εκάθητο επί τρίποδος άνωθεν χάσματος γης αναδίδοντος ατμούς. Είναι γνωστή ή τεραστία επίδρασης ην ίσχεν, επί του πολίτικου και του κοινωνικού βίου των αρχαίων Ελλήνων, το Δελφικόν Μαντείον. Άλλα σπουδαία τής αρχαιότητος μαντεία υπήρξαν τα τής Δωδώνης, τής Ολυμπίας, του Άμμωνος Διός εν Λιβύη και τα Ασκληπιεία ένθα και θεραπείες ασθενούντων επετελούντο. Ουδόλως απίθανον εις τα μαντεία ταύτα να εφηρμόζοντο καί αι υπνώσεις, υποβολές, ως και ό ζωικός μαγνητισμός, χάρις εις τας αποκρύφους γνώσεις του Ιερατείου.

Ό μαντεύων καί προφητεύων τά μέλλοντα: η λέξις παράγεται πιθανώς εκ του μαίνεσαι και σημαίνει τον περιπίπτοντα εις προσωρινήν μανίαν, εις έκσταση και ενθουσιασμό ότι η ψυχή αυτού εξισταμένη και ελευθέρα των δεσμών του σώματος έβλεπε διά των πνευματικών αυτής οφθαλμών ή ήκουε διά των πνευματικών ώτων τα απόρρητα και αυτά τα τοπικώς και χρονικώς μακράν κείμενα. Τοιαύτας ιδιότητας είχαν προφανώς όλοι οι διάσημοι κατά καιρούς μάντεις ως η Κασσάνδρα, ο Τειρεσίας, η θυγάτηρ του Μαντώ, ο Κάλχας, ο Σελανός, ο Τεισαμενός, ο Αγίας, ο Μουσαίος, οι Βάκιδες, αι Σίβυλλαι, κ. ά. Το γεγονός δεν πρέπει να θεωρηθεί απίθανον, δεδομένου ότι πολλαίς μαρτυρίαι αρχαίων πιστοποιούν ότι και παρ’ άλλοις λαοίς, ως παρά τοις Ινδοις οι γυμνοσοφισταί (υπήρχαν άτομα καταλλήλως καλλιεργούντα ορισμένες ψυχικάς ιδιότητας και δυνάμενα να βυθισθούν εις έκστασην και επιτελέσουν πράξεις θεωρουμένας υπερφυσικάς. (Λήμματα εις εγκυκλοπαίδεια)

Οι παραδόσεις για το μαντείο των Δελφών  και ακόμη περισσότερο για το μαντείο του Απόλλωνα ποικίλουν. Την  ιστορία της δημιουργίας του μαντείου των Δελφών την μαθαίνουμε αναλυτικότατα από τον Ομηρικό ύμνο του Απόλλωνος. Η σύνδεση όμως με τους Κρήτες ιερείς που πρωτο-λειτούργησαν στο ιερό είναι κάτι που μας δίνεται με το ξεκίνημα και την δημιουργία του πρώτου ναού του Απόλλωνα. Ο ίδιος ο Φοίβος είναι αυτός που οδηγεί το καράβι τους και τους υποδεικνύει την θέση του ναού και του χρηστηρίου, αυτά βέβαια θ΄ αναφερθούν στην συνέχεια …

τῆς Δελφικῆς ἱερείας· φησὶ δὲ τῆς Πυθῶνος

Και στον ύμνο του Καλλίμαχου προς τον Απόλλωνα διαβάζουμε για την ιέρεια του τη Δηώ.

Δηοῖ δ᾽ οὐκ ἀπὸ παντὸς ὕδωρ φορέουσι μέλισσαι,
ἀλλ᾽ ἥτις καθαρή τε καὶ ἀχράαντος ἀνέρπει
πίδακος ἐξ ἱερῆς ὀλίγη λιβὰς ἄκρον ἄωτον.»

Για τη Δηώ (τοῦ δήω, ὃ σημαίνει τὸ εὑρίσκω και υποκοριστικό της γής και της Δήμητρας ή παρα του δαίω τὸ μερίζω ἡ μεμερισμένη πᾶσιν,)

όμως οι μέλισσες δε φέρνουνε νερό απ᾽ όπου να ᾽ναι,
αλλά λίγες σταγόνες που αναβλύζουν καθαρές και άχραντες
από ιερή πηγή — νεράκι πεντακάθαρο».

Ο Πίνδαρος -ο λυρικότερος και ο λαμπρότερος χορικός λυρικός ποιητής της αρχαιότητας- λέγετε ότι εκεί που κοιμόταν, ένα μελίσσι κάθισε στο στόμα του, και έφτιαξε μια κερήθρα, ένδειξη πως από το στόμα του Πινδάρου ρέει λόγος μελίρρυτος. Διαβάζουμε στους Πυθιονίκαις του

Πυθιονίκαις (4.47-4.69)

Πύθιον ναὸν καταβάντα χρόνῳ [αντ. γ]
ὑστέρῳ, νάεσσι πολεῖς ἀγαγὲν Νεί-
λοιο πρὸς πῖον τέμενος Κρονίδα.»
ἦ ῥα Μηδείας ἐπέων στίχες. ἔπτα-
ξαν δ᾽ ἀκίνητοι σιωπᾷ
ἥροες ἀντίθεοι πυκινὰν μῆτιν κλύοντες.
ὦ μάκαρ υἱὲ Πολυμνάστου, σὲ δ᾽ ἐν τούτῳ λόγῳ
60 χρησμὸς ὤρθωσεν μελίσσας
Δελφίδος αὐτομάτῳ κελάδῳ·
ἅ σε χαίρειν ἐστρὶς αὐδάσαισα πεπρωμένον
βασιλέ᾽ ἄμφανεν Κυράνᾳ,
δυσθρόου φωνᾶς ἀνακρινόμενον ποι- [επωδ. γ]
νὰ τίς ἔσται πρὸς θεῶν.
ἦ μάλα δὴ μετὰ καὶ νῦν,
ὥτε φοινικανθέμου ἦρος ἀκμᾷ,
65 παισὶ τούτοις ὄγδοον θάλλει μέρος Ἀρκεσίλας·
τῷ μὲν Ἀπόλλων ἅ τε Πυθὼ κῦδος ἐξ
ἀμφικτιόνων ἔπορεν
ἱπποδρομίας. ἀπὸ δ᾽ αὐτὸν ἐγὼ Μοίσαισι δώσω
καὶ τὸ πάγχρυσον νάκος κριοῦ· μετὰ γάρ
κεῖνο πλευσάντων Μινυᾶν, θεόπομ-
ποί σφισιν τιμαὶ φύτευθεν.

μάντις ἁγνὸς καὶ σύμβουλος ἀγαθός...

     Ερμηνεύοντας παραπάνω το αίνιγμα του Σαμψών υπάρχει μια παράμετρος που δεν έχει αναφερθεί … οι συγγενείς της γυναίκας του την πιέζουν να μάθει από τον συζυγό της την λύση του αινίγματος… Κατά την τετάρτην ημέραν είπαν εις την γυναίκα του Σαμψών· “κύτταξε να ξεγελάσης τον άνδρα σου, δια να σου αναγγείλη την λύσιν του αινίγματος. Εάν όμως και δεν κάμης αυτό που σου λέγομεν θα κατακαύσωμεν σε και την πατρικήν σου οικογένειαν. 'Η μήπως και μας εκαλέσατε εδώ δια να μας ληστεύσετε με τα αινίγματα;”

Εκείνη τον πείθει, έπειτα από αρκετά δάκρυα και μπολικη μουρμούρα και της αποκαλύπτει την πράξη του.. Η γυνή επί επτά ημέρας, κατά τας οποίας διήρκει το συμπόσιον του γάμου, έκλαιε και παρεκάλει τον Σαμψών. Κατά την εβδόμην ημέραν της είπεν ο Σαμψών την εξήγησιν του αινίγματος, διότι τον είχε πολύ στενοχωρήσει. Εκείνη δε κατέστησεν αμέσως τούτο γνωστόν στους συμπατριώτας της.

Έτσι μαθαίνεται η λύση και γίνεται γνωστή η πράξη του. καὶ εἶπαν αὐτῷ οἱ ἄνδρες τῆς πόλεως ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ πρὸ τοῦ ἀνατεῖλαι τὸν ἥλιον· τί γλυκύτερον μέλιτος, καὶ τί ἰσχυρότερον λέοντος; καὶ εἶπεν αὐτοῖς Σαμψών· εἰ μὴ ἠροτριάσατε ἐν τῇ δαμάλει μου, οὐκ ἂν ἔγνωτε τὸ πρόβλημά μου.

Κρ. 14,18      Κατά την εβδόμην και τελευταίαν ημέραν του συμποσίου, πριν ανατείλη ο ήλιος, οι άνδρες της Θαμναθά είπον την εξήγησιν του αινίγματος στον Σαμψών· “τι γλυκύτερον υπάρχει από το μέλι, και τι ισχυρότερον από τον λέοντα;” Είπεν εις αυτούς ο Σαμψών· “εάν δεν εξεβιάζατε με απειλάς την σύζυγόν μου, δεν θα ημπορούσατε να εύρετε ποτέ την ερμηνείαν του αινίγματός μου”.

Εκβιάσατε με απειλές την σύζυγό μου λέει η μετάφραση .. αλλά η ακριβής μετάφραση θα έπρεπε να είναι: αν δεν οργώνατε/ζευγαρώνατε/αφήνατε έγκυο την «δαμάλη» μου δεν θα μπορούσατε να γνωρίσετε το πρόβλημα μου …

Η δαμάλη/δαμάλα είναι η αγελάδα ή η αγελαδίτσα αλλά μεταφορικά η γυναίκα, η κόρη, το κορίτσι κλπ και δαμάλης είναι αυτός που δαμάζει πχ ο έρωτας… άρα η δαμάλα είναι αυτή που δαμάστηκε («οργώθηκε», ζευγάρωσε δηλαδή) για να υποκύψει στις επιθυμίες και τις απαιτήσεις των συντοπιτών της – αλλά και ο ίδιος στις πιέσεις της, εκ των υστέρων - μέσω μιας δαμάλας (αυτής που τον δάμασε μέσω του έρωτά της) για ν΄αποκαλύψει την λύση του αινίγματος… και η απάντηση για το «τι γλυκύτερο μέλιτος».. εδώ, πιστεύω πια, ότι το μέλι δεν φέρει μόνο την κυριολεκτική ερμηνεία του μελιού αλλά και την συμβολική δηλ. στην γλύκα του μελιού που παραπέμπει στην ερωτική απόλαυση, αλλα και στης διάρκειας των διακοπών των νεονύμφων κατα τον μήνα του μέλιτος.

Στην ιστορία του Αριστέου, για να συνδέσουμε τις δύο ιστορίες, θ΄αναφέρουμε ότι ο Αριστεύς γίνεται η αιτία να «θυσιασθεί» η Ευρυδίκη προσπαθώντας για να ξεφύγει από τον έρωτά του – δαγκωμένη από ένα φίδι  και να χαθεί μαζί της αργότερα και ο Ορφέας.

Ο Αριστεύς λειτουργεί ως ερωτικός ανταγωνιστής απέναντι στον νόμιμο σύζυγο της Ορφέα…

Να σημειώσω την ομοιότητα του θύματος και της προσφοράς προς την θεότητα με την θυσία ενός μαύρου προβάτου και μιας δαμάλας στους νεκρούς κατά την θυσία του Αριστέα- εκτός των ταύρων – αλλα και της θυσίας κατά τον Ορφέα, ενός θηλυκού μοσχαριού στην Ευρυδίκη, και της θυσίας δαμαλίδων στις παρθένες νύμφες.

Η αμαρτία του Αριστέα όμως απέναντι στην Ευρυδίκη έχει και ένα ακόμα βαθύτερο νόημα. Η επιθυμία του, ως προς μια παντρεμένη γυναίκα, θα πρέπει να ειδωθεί και με μια δεύτερη ματιά, αυτή της καθαρότητας (και απιστίας) απέναντι στο μελίσσι του.

Η προσπάθειά του να βιάσει την Ευρυδίκη θα γίνει η αιτία για την τιμωρία του, και θ΄ακολουθήσει το χάσιμο του μελισσιού  του. Ο θάνατου του μελισσιού προοιωνίζει και μια αρχαία μαρτυρία για έναν πολύ παλιό επιβαλλόμενο κανόνα για τους μελισσοκόμους, αυτόν της σεξουαλικής αποχής επι μία ή περισσότερες μέρες πριν από την έναρξη του ανοίγματος της κυψέλης κατά την άνοιξη ή πριν από την έναρξη της συγκομιδης του μελιού το καλοκαίρι.

Αυτός ο κανόνας της σεξουαλικής αποχής υπάρχει σήμερα μεταξύ των παραδοσιακών μελισσοκόμων στην Ελλάδα, αλλά και στις πρωτόγονες φυλές. Αναμφίβολα, συνδέονται με το φυσικό απωθητικό που νιώθουν οι μέλισσες για ορισμένες οσμές, ένα γεγονός ότι πολλοί αρχαίοι οι συγγραφείς καταθέτουν. Πριν από τη συγκομιδή μελιού, ο μελισσοκόμος έπρεπε να απέχει από την έντονη οσμή διάφορων τροφίμων και από διάφορες σάλτσες, δεν έπρεπε να μεθύσει, και σίγουρα έπρεπε να καθαριστεί σχολαστικά.

Οι μελισσοκόμοι της Αιγύπτου, κατά την αρχαιότητα ξύριζαν το μέτωπό τους έτσι ώστε να μην μυρίζουν, καθώς οι μέλισσες δεν συμπαθούν τις ανθρώπινες οσμές